HITY GOFINU |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Urlopy rodzicielskie na nowych warunkach
Gazeta Podatkowa nr 87 (1232) z dnia 29.10.2015
Od 2 stycznia 2016 r. pracodawców czeka prawdziwa rewolucja w udzielaniu pracownikom urlopów związanych z rodzicielstwem. Nowelizacja Kodeksu pracy w tym zakresie, generalnie wchodząca w życie od wskazanej daty, zmienia nie tylko dotychczasowe zasady korzystania z urlopów z tytułu rodzicielstwa, ale wprowadza też zupełnie nowe rozwiązania prawne. W ślad za zmianami przepisów Kodeksu pracy idą też przepisy wykonawcze. Po raz pierwszy procedurę wnioskowania o poszczególne urlopy dla pracowników-rodziców określono w rozporządzeniu do znowelizowanych przepisów, przygotowanym przez resort pracy. Obecnie znajduje się na etapie prac legislacyjnych. Nowa lista urlopów rodzicielskichNa aktualnie obowiązujące urlopy pracownicze z tytułu rodzicielstwa składają się: podstawowy i dodatkowy urlop macierzyński/na prawach urlopu macierzyńskiego, urlop rodzicielski, urlop ojcowski i urlop wychowawczy. Po zmianie przepisów, które wprowadza nowela Kodeksu pracy z 24 lipca 2015 r., z dotychczasowego katalogu urlopów rodzicielskich zniknie dodatkowy urlop macierzyński/na prawach urlopu macierzyńskiego. Wymiary urlopu macierzyńskiego/na prawach urlopu macierzyńskiego, określone w art. 180 § 1 K.p. i art. 183 § 1 K.p. pozostaną przy tym na dotychczasowym poziomie. Tak jak obecnie pracownica będzie mogła wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem. Natomiast w związku z likwidacją dodatkowego urlopu macierzyńskiego, ulegnie wydłużeniu urlop rodzicielski. Jego nowe wymiary to:
Jeżeli urlop rodzicielski będzie wykorzystywany przez rodzica adopcyjnego, to, oprócz dwóch wyżej wskazanych wymiarów, będzie on udzielany także w wymiarze 29 tygodni - w razie przyjęcia dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do ukończenia 10. roku życia. Urlop macierzyński na zmienionych zasadachPracownica korzystająca z urlopu macierzyńskiego ma prawo do rezygnacji z tego urlopu na rzecz drugiego rodzica, po wykorzystaniu określonej części tego urlopu. Z możliwości tej będzie mogła skorzystać również po zmianie przepisów, jednak na zmodyfikowanych zasadach. W porównaniu do aktualnie obowiązujących regulacji rozszerzeniu ulegnie zakres osób, na rzecz których pracownica może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego. Aktualnie takie przeniesienie prawa do urlopu możliwe jest wyłącznie między rodzicami zatrudnionymi w ramach stosunku pracy. Od 2 stycznia 2016 r. ojcowie, którzy nie posiadają statusu pracownika, ale są ubezpieczeni z innego tytułu (patrz słowniczek pojęć ustawowych), również będą mogli przejąć uprawnienia związane z urlopem macierzyńskim od matki dziecka. Co więcej, takie prawo w określonych sytuacjach będzie przysługiwało także innym niż ojciec pracownikom (ubezpieczonym), członkom najbliższej rodziny. W takim przypadku ubezpieczony-ojciec lub ubezpieczony inny członek najbliższej rodziny w sensie ścisłym, przejmie nie tyle urlop macierzyński (ponieważ jako osoba nieposiadająca statusu pracownika nie ma do niego prawa), co prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego pozostałego do wykorzystania po rezygnacji z niego przez pracownicę - matkę dziecka. Po zmianie przepisów nieposiadanie przez matkę dziecka statusu pracownicy z uwagi na ubezpieczenie z innego tytułu nie będzie już przeszkodą do nabycia uprawnień rodzicielskich przez ojca dziecka. Ubezpieczona - matka dziecka będzie bowiem mogła zrezygnować z pobierania zasiłku macierzyńskiego na rzecz pracownika - ojca wychowującego dziecko lub, w określonych sytuacjach, również na rzecz pracownika - innego członka najbliższej rodziny. Nabędą oni wtedy prawo do urlopu macierzyńskiego za okres zasiłku macierzyńskiego, który pozostał do wykorzystania po rezygnacji z niego przez ubezpieczoną - matkę dziecka. Szczegółowe zasady rezygnacji z urlopu macierzyńskiego na rzecz ojca dziecka lub innego członka najbliższej rodziny przedstawia tabela nr 1.
Pobyt w szpitalu przerywa urlopPrzejęcie urlopu macierzyńskiego przez drugiego rodzica lub opiekuna w wyniku rezygnacji z niego przez matkę dziecka, to podstawowy wariant podziału urlopu macierzyńskiego. Prawo do jego wykorzystania może jednak zostać przeniesione również w wyniku wystąpienia innych sytuacji. Tak jak w aktualnym stanie prawnym Kodeks przewiduje przerwanie urlopu macierzyńskiego w razie pobytu matki w szpitalu. W porównaniu do obecnej regulacji nowe przepisy są jednak bardziej rozbudowane. Zgodnie z art. 180 § 10 w brzmieniu nadanym nowelizacją, w przypadku pobytu pracownicy - matki dziecka w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego całodobową i stacjonarną działalność leczniczą, urlop macierzyński ulega przerwaniu na czas, w którym matka z powodu swojej hospitalizacji nie może osobiście opiekować się dzieckiem. Przerwanie urlopu w tej sytuacji jest jednak dopuszczalne, jeżeli:
Nowe przepisy przewidują przerwanie urlopu macierzyńskiego również w sytuacji, gdy w szpitalu znajdzie się ubezpieczona - matka dziecka (a więc nie pracownica). Wówczas pracownik - ojciec wychowujący dziecko lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny ma prawo skorzystać z urlopu rodzicielskiego w okresie hospitalizacji matki dziecka. Z przepisów nie wynika jednak, aby przejęcie opieki nad dzieckiem przez drugiego rodzica (opiekuna) było w tym przypadku koniecznym warunkiem przerwania urlopu. Niezbędne jest natomiast pobieranie przez ubezpieczoną - matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego przez co najmniej 8 tygodni po porodzie. Opieka po porzuceniu dziecka lub śmierci matkiInną przesłanką przejęcia prawa do urlopu macierzyńskiego (lub pobierania zasiłku macierzyńskiego) jest zgon pracownicy - matki dziecka lub ubezpieczonej - matki dziecka, w okresie urlopu macierzyńskiego lub pobierania zasiłku macierzyńskiego. W takim przypadku pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko lub pracownikowi - innemu członkowi najbliższej rodziny przysługuje urlop macierzyński przypadający po dniu zgonu matki dziecka. Nowe przepisy odnoszą się też do sytuacji porzucenia dziecka przez matkę-pracownicę lub ubezpieczoną w okresie urlopu macierzyńskiego (pobierania zasiłku). Pracownik - ojciec wychowujący dziecko lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny ma wówczas prawo do urlopu macierzyńskiego przypadającego po porzuceniu dziecka. Jeżeli matka dziecka, która nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, przewidzianym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych albo nieposiadająca tytułu do takiego ubezpieczenia:
pracownik - ojciec wychowujący dziecko lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny będzie miał prawo do urlopu macierzyńskiego przypadającego po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka lub powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Dłużej na urlopie rodzicielskimPo zakończeniu urlopu macierzyńskiego/na prawach urlopu macierzyńskiego albo po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu pracownik może skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Wymiary urlopu rodzicielskiego, jak już wcześniej wspomniano, zostały przedłużone. Wniosek o udzielenie wspomnianego urlopu trzeba będzie składać w terminie nie krótszym niż 21 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Treść wniosku oraz dokumenty, które należy do niego dołączyć, określi rozporządzenie MPiPS (projekt dostępny na stronie www.mpips.gov.pl). Urlop w nowych wymiarach (32 lub 34 tygodnie) przysługuje łącznie obojgu rodzicom, którzy mogą z niego korzystać jednocześnie. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć ustawowych wymiarów. Zasada ta obowiązuje również w przypadku, gdy jeden rodzic korzysta z urlopu rodzicielskiego (z uwagi na swój status pracownika), a drugi pobiera w tym czasie zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego. Łączny wymiar urlopu i zasiłku nie może wówczas przekroczyć wymiaru urlopu rodzicielskiego (art. 1821a K.p. w znowelizowanym brzmieniu). Urlop rodzicielski będzie można wykorzystać jednorazowo lub maksymalnie w 4 częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej, z wyjątkiem jednej części w wymiarze 16 tygodni urlopu, która może być wykorzystana aż do upływu roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat (nowy art. 1821b K.p.) Ta "luźna" część urlopu rodzicielskiego pomniejszy liczbę części, na które można podzielić urlop wychowawczy. Minimalny wymiar części urlopu rodzicielskiego to 8 tygodni z wyjątkiem:
Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu, w co wchodzą również wnioski o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, złożone przez rodzica, który jest ubezpieczony z innego tytułu niż stosunek pracy. Pracownik może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego (składając odpowiedni wniosek w tej sprawie) w każdym czasie, jednak za zgodą pracodawcy. Jednostronną rezygnację z tego urlopu, niewymagającą akceptacji pracodawcy przewidziano jedynie w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego z góry.
Praca na urlopie zwiększy wymiarPo wejściu w życie nowelizacji Kodeksu pracy z 24 lipca 2015 r. pracownik, tak jak dotychczas, będzie mógł łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z pracą zawodową. Obecnie podjęcie pracy w trakcie takiego urlopu nie zmienia jego wymiaru. Od 2 stycznia 2016 r. ten stan prawny ulegnie zasadniczej zmianie. Tak jak obecnie, praca w trakcie urlopu rodzicielskiego będzie mogła być wykonywana w wymiarze do połowy etatu. Jednak jeżeli pracownik podejmie taką pracę, wymiar urlopu rodzicielskiego ulegnie wydłużeniu (nowy art. 1821d K.p.). Wymiar części, o którą urlop zostanie wydłużony (co nastąpi z mocy prawa, bez konieczności składania wniosków w tej sprawie) będzie odpowiadał iloczynowi tygodni, przez które pracownik zamierza łączyć pracę z urlopem i wymiaru etatu, w jakim ta praca zostanie podjęta (przykład 1). Owe przedłużenie urlopu rodzicielskiego może być powiązane tylko z tą częścią urlopu rodzicielskiego, w czasie której pracownik świadczy pracę (o ile urlop będzie wykorzystywany w częściach). W przypadku gdy wymiar części przedłużającej urlop rodzicielski nie będzie odpowiadał wielokrotności tygodnia, będzie ona udzielana w dniach, przy czym niepełny dzień zostanie pominięty. Pracownik ma prawo do łączenia pracy z urlopem rodzicielskim nie tylko w zakresie jego "podstawowego" wymiaru. Może pracować również w czasie części przedłużającej urlop. W takiej sytuacji wymiar tej części (ustalonej zgodnie z zasadami przedstawionymi powyżej), podlega ponownemu przeliczeniu. Mianowicie w razie podjęcia pracy w trakcie części przedłużającej, jej wymiar ustalany jest poprzez podzielenie "wyjściowego" wymiaru tej części (obliczonej jako iloczyn tygodni, w których pracownik łączy pracę z urlopem w jego podstawowym zakresie i wymiaru tej pracy) przez różnicę liczby 1 i wymiaru etatu, w ramach którego pracownik zamierza pracować w czasie przedłużenia urlopu. Należy zaznaczyć, że w takiej sytuacji nie występują dwa przedłużenia - pierwsze z tytułu pracy na urlopie rodzicielskim w podstawowym zakresie i drugie, z uwagi na pracę w czasie części przedłużającej - ale jedno przedłużenie urlopu rodzicielskiego, obliczane dwuetapowo (przykład 2). Sposób wykorzystania przez pracownika urlopu rodzicielskiego, w tym części powstałej w wyniku jego przedłużenia, powinien wynikać z treści wniosku w sprawie świadczenia pracy w czasie wspomnianego urlopu. Pracownik wskazuje w nim, czy i w jakim zakresie zamierza łączyć pracę z urlopem, co będzie decydowało o sposobie wyliczenia części przedłużającej. Termin na złożenie wniosku o podjęcie pracy w trakcie urlopu rodzicielskiego został ustalony na 21 dni przed rozpoczęciem pracy. Treść wniosku oraz dokumenty, jakie należy do niego dołączyć, określi wspomniane już rozporządzenie resortu pracy.
Dwa urlopy udzielone z góryZgodnie ze znowelizowanym art. 1791 K.p. pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie (aktualnie do 14 dni po porodzie), będzie mogła złożyć wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Urlop udzielony w tym trybie pracownica może dzielić z pracownikiem- ojcem dziecka lub ubezpieczonym - ojcem wychowującym dziecko (w tym przypadku dochodzi do podzielenia się pobieraniem zasiłku macierzyńskiego, a nie urlopem) - zgodnie z zasadami przewidującymi podział urlopu rodzicielskiego na maksymalnie 4 części przypadające bezpośrednio po sobie i trwające co do zasady nie krócej niż 8 tygodni. Powyższa regulacja znajduje odpowiednie zastosowanie do pracownika - ojca wychowującego dziecko w przypadku, gdy matka dziecka jest ubezpieczona (nie ma statusu pracownika) i złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu i rodzicielskiemu w pełnym wymiarze. W razie złożenia wniosku o udzielenie łącznie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego pracownica może jednostronnie, bez zgody pracodawcy, zrezygnować z tego urlopu w całości albo w części, składając wniosek w tej sprawie. Termin na złożenie wniosku to 21 dni przed przystąpieniem do pracy. W takiej sytuacji pracownik - ojciec dziecka może zawnioskować o udzielenie urlopu w całości lub w części, w analogicznym terminie jak przy rezygnacji z urlopu przez pracownicę. Zmiany w urlopie ojcowskimObecnie urlop ojcowski można wykorzystać do ukończenia 12. miesiąca życia dziecka lub do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o przysposobieniu dziecka (w tym przypadku nie dłużej niż do 7. roku życia dziecka lub 10. roku życia w razie odroczenia obowiązku szkolnego). Od 2 stycznia 2016 r. termin ten zostanie przedłużony do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia (lub odpowiednio do upływu 24 miesięcy od adoptowania dziecka). Nowością jest również możliwość podziału urlopu ojcowskiego na dwie części, trwające co najmniej 1 tydzień. Dłuższy termin na udzielenie wychowawczegoNowelizacja przepisów nie ominęła również urlopów wychowawczych. Z najważniejszych zmian można wymienić wydłużenie okresu, w którym będzie można skorzystać z tego urlopu. Datą graniczną udzielenia urlopu (w przypadku urlopu na pełnosprawne dziecko) będzie koniec roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Od 2 stycznia 2016 r. oboje rodzice i opiekunowie będą mogli przebywać na omawianym urlopie przez cały jego okres. W takim przypadku wymiar urlopu (który nie ulegnie zmianom) nie może jednak zostać przekroczony. Nowe przepisy wprowadzają też ważną dla pracowników zasadę, że ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę zaczyna się wprawdzie, tak jak dotychczas, od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego, jednak nie wcześniej niż na 21 dni przed rozpoczęciem tego urlopu.
Podstawa prawna Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.) Ustawa z dnia 24.07.2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1268) |
|