HITY GOFINU

Faktura jako dokument rozliczeniowy o charakterze fiskalnym powinna odpowiadać umowie stron, a nie ją kreować czy zmieniać. W praktyce obrotu gospodarczego nierzadko faktura bywa jedynym pisemnym dokumentem potwierdzającym nie tylko fakt zawarcia umowy, lecz także jej treść. Faktura bywa też używana jako dowód w sądzie, choć sama w sobie nie jest, w przeciwieństwie do umowy, źródłem określonego zobowiązania.

Elementy umowy w fakturze

Niezależnie od swojego podatkowego charakteru faktura może też spełniać szereg dodatkowych funkcji, w tym po części kształtować treść umowy, na podstawie której jest wystawiana lub której dowód stanowi. Czasem to właśnie faktura wyznacza termin i sposób zapłaty, zastrzega własność sprzedanej rzeczy do czasu zapłaty, czy też stanowi źródło gwarancji. W treści faktury można m.in. zastrzec odsetki umowne. Jeżeli są one wyższe niż odsetki maksymalne, ulegają automatycznemu obniżeniu do najwyższego dopuszczalnego prawem poziomu.

Faktura może zawierać również inne elementy postanowień umowy (elementy cywilnoprawne), kształtujące prawa i obowiązki stron. Nie oznacza to, że wystawca faktury może jednostronnie i dowolnie kształtować stosunek prawny łączący go z odbiorcą/kupującym. Dodatkowe zastrzeżenia (jak choćby te wcześniej omówione) mogą się znaleźć w treści faktury, lecz powinny one odzwierciedlać to, co strony postanowiły w umowie, choćby ustnej.

Takich wątpliwości odnośnie włączenia określonych zastrzeżeń do treści łączącej czy dopiero nawiązywanej między stronami umowy nie będzie w sytuacji, gdy faktura zostanie podpisana przez odbiorcę. W ten sposób druga strona jednoznacznie wyraża na nie zgodę.

Zastrzeżenie własności

W każdej umowie sprzedaży, która dotyczy rzeczy ruchomych, można zastrzec, że prawo własności przedmiotu kupna-sprzedaży przejdzie na kupującego dopiero z chwilą uiszczenia ustalonej ceny, bez względu na wcześniejsze wydanie rzeczy. Zastrzeżenie to stosowane jest tam, gdzie płatność ceny odroczona jest w czasie lub rozłożona na raty. Jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym (art. 589 K.c.). Oznacza to, że kupujący stanie się właścicielem rzeczy dopiero z chwilą zapłaty ceny, a nie w momencie zawarcia umowy.

Nie ma przeszkód, aby tego rodzaju zastrzeżenie znalazło się w treści faktury. Sąd Najwyższy jednoznacznie wypowiada się w tej kwestii, uznając, iż faktura znajdująca się w materiale dowodowym, która zastrzega własność towaru na rzecz sprzedawcy do czasu uregulowania należności, powinna być badana pod tym kątem i nie może być pomijana przy ocenie dowodów jako tylko i wyłącznie dokument rozliczeniowy. Do tego rodzaju wniosków prowadzi analiza dwóch wyroków SN: z dnia 24 lipca 2008 r., sygn. akt IV CSK 87/2008, oraz z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt II CK 119/2002.

Zamieszczenie w fakturze omawianej klauzuli musi być jednak wynikiem uzgodnień stron w tej mierze - wówczas zastrzeżenie własności będzie skuteczne. Jeżeli bowiem zastrzeżenie to zostało dopisane przez wystawcę dokumentu jednostronnie, bez wiedzy i akceptacji kontrahenta, ocena takiego postanowienia będzie zgoła odmienna. W przeciwieństwie do wyznaczenia terminu i wezwania do zapłaty zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej stanowi element umowy, a więc dwustronnej czynności prawnej, a nie oświadczenie jednego z kontrahentów.

Faktura z gwarancją

Najczęściej gwarancja na sprzedany towar czy wykonane dzieło (roboty) udzielana jest w treści umowy lub na podstawie osobnego dokumentu gwarancji (np. karty gwarancyjnej). Źródłem gwarancji może być również faktura, co także potwierdził Sąd Najwyższy. W uchwale z dnia 10 lipca 2008 r., sygn. akt III CZP 62/08, uznał on, iż zamieszczenie w fakturze wystawionej przez przyjmującego zamówienie adnotacji, że jej podpisanie stanowi potwierdzenie właściwej jakości i kompletności zakupionego towaru oraz podstawę do realizacji uprawnień gwarancyjnych z tytułu zakupionych części i wykonanych usług, kształtuje między stronami umowy o dzieło stosunek gwarancji. Gwarancję przy sprzedaży regulują przepisy art. 577 i nast. K.c., które znajdują zastosowanie do gwarancji udzielonej w ramach umowy o dzieło czy umowy o roboty budowlane.

Oznacza to, że wystawca faktury zawierającej podobnego rodzaju zapis przyjmuje na siebie (jako gwarant) zobowiązanie do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji.

Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, okres gwarancji wynosi obecnie dwa lata, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu lub zamawiającemu wydana.

Termin zapłaty

Przepisy prawa nie wymagają szczególnej formy dla wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 K.c.). Takim wezwaniem do zapłaty może być doręczenie kontrahentowi faktury.

Doręczenie faktury jest równoznaczne z wezwaniem do zapłaty wówczas, gdy zawiera stosowną wzmiankę co do sposobu i czasu zapłaty (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2004 r., sygn. akt IV CK 659/03, oraz z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt IV CK 28/05).

Faktura w sądzie

Mimo jednak, iż faktura jest dokumentem o charakterze fiskalnym i rozliczeniowym, to jej rola dla stosunku cywilnoprawnego rośnie wtedy, gdy jest jedynym papierowym dowodem na okoliczność zawarcia umowy i jej treści. Jeżeli do tego faktura jest podpisana przez nabywcę, to może również, na zasadzie tzw. zaakceptowanego rachunku, stanowić podstawę do wydania przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Wystawienie faktury, następnie przyjęcie przez kontrahenta, zaksięgowanie bez żadnych korekt i zastrzeżeń daje podstawę do domniemania, że dokonywane w ewidencji księgowej zapisy są odzwierciedleniem rzeczywistego stanu, zgodnie z realnym przebiegiem zafakturowanej operacji gospodarczej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 października 2002 r., sygn. akt I ACa 219/02). Sąd w swych ustaleniach może bowiem opierać się nie tylko na faktach udowodnionych, ale i tzw. domniemaniach faktycznych.

Znaczenia faktury dla ewentualnego procesu sądowego nie należy jednak przeceniać. Wystawienie faktury jest istotne przede wszystkim z punktu widzenia oznaczenia momentu powstania zobowiązania podatkowego, pozostając zwykle okolicznością obojętną dla powstania i wymagalności roszczenia cywilnoprawnego. Sąd powszechny, rozpoznający spór toczący się na tle umowy prawa cywilnego, ma obowiązek stosować przepisy prawa cywilnego, a nie podatkowego. Ocena podatkowych skutków czynności cywilnoprawnej należy wyłącznie do organów podatkowych - tak uznał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 lutego 2012 r., sygn. akt I ACa 46/12.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)